Ugljan, een eiland in de Zadar archipel, Kroatië
Vanop het balkon van B&B Kuća Bajlo hebben we een prachtig uitzicht op het eiland Ugljan.
Het eiland ligt recht tegenover Zadar en is makkelijk bereikbaar met de ferry. Bijna elk uur varen passagiersboten vanuit Zadar naar Preko.
Ugljan is nog niet ontdekt door de vele toeristen die jaarlijks Kroatië bezoeken! Het zal je dan ook verbazen dat hier zoveel moois te zien en te doen is.
Olijveneiland
Het eiland is 24 km lang en 4 km breed, met een totale oppervlakte van 52 km².
Een eiland met tal van kleine, gezellige dorpen met oude villa’s, middeleeuwse kloosters en kerkjes, vissershavens en vele verborgen baaien.
Ugljan is ook bekend als het olijveneiland met 200.000 olijfbomen, een 2000 jaar oude traditie. Belangrijkste bron van inkomen voor de ongeveer 7500 eilandbewoners zijn landbouw, visserij en toerisme.
Een groen en vruchtbaar eiland, met een mediterrane beplanting, pijnbomen, vijgenbomen, olijfgaarden en wijngaarden. Een geurend eiland met talrijke kruiden zoals, oregano, basilicum, laurier, rozemarijn, tijm, salie, kerrie en engelwortel.
Fiets- en wandeleiland
Met meer dan 2500 uren zon per jaar is Ugljan in elke seizoen de beste keuze voor een rustig dagje aan het strand of een sportief dagje fietsen of wandelen.
Er zijn meer dan 100 km fiets- en wandelpaden langs de kust of doorheen het onaangetaste binnenland.
Gaženica, de haven van Zadar
De haven ligt op 5 minuutjes fietsen van B&B Kuća Bajlo.
Een groot modern havencomplex dat pas in mei 2015 voor het eerst in gebruik werd genomen. Van hieruit vertrekken ferryboten naar de omringende Dalmatische eilanden. Ook vissersboten, cargo’s en de grote cruises meren aan in deze grote haven.
De haven ligt zeer centraal en is makkelijk bereikbaar. Op 4 km van het stadscentrum, op 7 km van de luchthaven en vlakbij de op- en afrit van de snelweg. Er is ook een goede busverbinding vanuit de stad.
Ga je wandelen op het eiland, dan kan je fiets of auto veilig achterlaten op de parking voor de haven.
De prijs van een ticket is 18 kuna per persoon (ongeveer 2,50 euro). Neem je de fiets mee dan betaal je nog eens 18 kuna. Koop ineens ook de tickets voor de terugtocht.
Op de grote ferryboten van Jadrolinija kan je boven op het dek zitten, op zich al een leuke belevenis. Je verlaat het vaste land met een uitzicht op de stad Zadar en het Velebit gebergte. Aan de andere kant zie je het eiland en de vele kleine dorpen steeds dichter bijkomen.
Vergeet zeker geen foto te nemen van B&B Kuća Bajlo als je voorbij vaart.
Twee kleine eilanden tussen Zadar en Ugljan
Vóór je Preko binnenvaart zie je 2 kleine eilanden, eiland Ošljak en eiland Galovac.
Eiland Ošljak
Eiland Ošljak of Lazaret ligt tussen Zadar en Preko. Het is het kleinste bewoonde eiland in de Adriatische zee en is erkend als beschermd natuurgebied. Af en toe stopt hier ook de ferryboot, enkel voetgangers kunnen het eiland bezoeken. Vergis je niet door reeds hier de boot te verlaten.
Inwoners van Ugljan noemen dit kleine eiland ook ‘Napoleons hoed’. Bekijk je het eiland van een hoger uitzichtpunt dan heeft het met enige fantasie inderdaad de vorm van een hoed.
Eiland Galovac
Vlak voor de kust van Preko op 80 m ligt het idyllisch eilandje Galovac (Školjić). Je kan ernaartoe zwemmen of een taxiboot nemen. Belangrijk hier is het 15de eeuwse Franciscanerklooster. Er is een strandje, maar een groot bord duidt aan dat zwemkledij verboden is. Dus geen dames in bikini op het eiland van de Franciscanen.
Preko, de hoofdstad van eiland Ugljan
De overtocht van de haven Gaženica naar Preko duurt ongeveer 20 minuten. Bijna elk uur is er een ferry.
Preko is de hoofdstad, het administratief centrum en het meest toeristische deel van het eiland.
Langs de kade heerst er een gezellige mediterrane sfeer. Er zijn talrijke restaurants, winkels en ijssalons,gezellige terrasjes met zicht op Zadar en de bergen.
In de zomer zijn er talrijke mogelijkheden om watersport te beoefenen zoals duiken, surfen en kanovaren. Ja kan er ook een boot huren om de omringende eilanden te verkennen.
Stap zeker het infocentrum in Preko binnen. Als je een wandeling of fietstocht wil maken is een goede toeristische kaart onmisbaar.
7 dorpen van eiland Ugljan
Naast Preko telt het eiland nog 7 dorpen aan de noordoostkant: Poljana, Sutomišćica, Lukoran, Ugljan, Muline, Kali en Kukljica. Gezellige plaatsen in beschutte baaien.
Poljana
Het dorp Poljana ligt in een baai met veel zon. Door de ligging en de vele waterbronnen een perfecte plaats voor het kweken van groenten. Op het puntje van de baai staat de kleine Sint Petrus kerk uit de 13 de eeuw.
Sutomišćica
Sutomišćica ligt in een grote beschutte baai, een veilige plaats voor zeilboten. De jachthaven ‘Olive Island Marine’ is één van de beste in de Adriatische zee. Hier kan je mooie luxe zeilboten bewonderen.
In het dorp staat een barokke villa uit de 17de eeuw gebouwd door de familie Lantana uit Zadar.
Het voetbalveld in het midden van het dorp is de trots van de voetbalclub van het eiland. Voetballen met zicht op zee, welke topclub kan dat beter?
Lukoran
Ook Lukoran ligt in een kleine beschermde baai. Er is een haven voor de kleine boten van de inwoners.
Belangrijkste gebouw hier is het landhuis uit de 17 de eeuw van de familie Ponte.
Ugljan, het dorp
Het dorp Ugljan is het grootste dorp op het gelijknamig eiland met ongeveer 1250 inwoners. Het is gesitueerd in het NW, op 11 km van Preko. Het telt de meeste uren zon dankzij de ligging.
Rond het dorp bevinden zich 9 gehuchten. Bijna elke inwoner heeft zijn eigen olijf- of wijngaard.
In een smalle baai van Ugljan ligt het klooster van Sint Hieronymus, gebouwd in de 15de eeuw.
Mostir Beach is een mooi zandstrand nabij het klooster. Het water is er ondiep, ideaal voor kinderen.
Ugljan is een ideale plek om even te poseren tijdens je fietstocht. Aan de muur van het klooster is het aangenaam vertoeven.
Ugljan is in de zomer zeer toeristisch. Er zijn een paar goede restaurants met lokale gerechten.
Muline
Muline ligt op het uiterste punt van het eiland.
Južna beach is een mooi zandstrand verborgen tussen de pijnbomen. Opvallend zijn de grote rotsblokken op het strand.
Kali
Kali is een typisch vissersdorp, met smalle straatjes. Hier zijn de beste vissers en zeelieden ter wereld geboren. Uniek zijn de twee havens met grote vissersboten. Interessant om te zien zijn de oude vissers die hun netten repareren. Er is een restaurantje waar je de beste sardientjes kan eten.
Batalaža beach is een klein kiezelstrandje in een beschutte baai van Kali.
Kukljica
Kukljica is het laatste dorp in het zuidoosten van het eiland. De gezellige haven met de vele restaurants en pizzeria’s maken Kukljica een ideale bestemming voor zeilboten en jachten.
Velika Sabuša beach is een mooi zonnig familie strand langs de zuidkant van het eiland en op 1.2 km van het centrum. Ook dit strand ligt in een beschermde baai omgeven door pijnbomen.
Op het eindpunt van het eiland Ugljan en zuidoosten van Kukljica ligt het kanaal van Ždrelac. Een grote ijzeren brug verbindt de 2 eilanden Ugljan en Pašman.
Kukljica wordt ook wel eens de poort naar de Kornati eilanden genoemd.
Fietsen op het eiland Ugljan, 2 routes
Wil je een dagje fietsen, dan kan je in Preko kiezen om de rechterkant of de linkerkant te verkennen.
Hieronder beschrijf ik 2 fietstochten die we zelf al verschillende keren gefietst hebben. Vele van onze gasten plannen een fietsdagje in tijdens hun vakantie.
Blijf je langsheen de zee fietsen dan kan het met een goede stadsfiets.
Voor de meer sportieve fietsers zijn de onverharde wegen in het binnenland een echte uitdaging, dan heb je natuurlijk een mountainbike nodig.
In Kuća Bajlo hebben we een mooi aanbod van fietsen en mountainbikes. Ook kinderfietsen en kinderfietsstoeltjes. Je kan ze per dag of per week huren.
Voor je vertrekt geven we je nog een fietskaart en alle info van het eiland mee. Een reparatiekit, reserveband en draagtas zijn ook voorzien.
Je hoeft natuurlijk niet de ganse fietstocht te maken. Je kan ook een stukje van de 2 tochten combineren.
Fietsen van Preko tot Muline
Langs de zee
Na het benzinestation fiets je rechts op de kade richting centrum van Preko. Je komt langs de vele terrasjes, langs de jachthaven en langs het kleine eiland Galovac. Ook het toeristische strand, Jaz beach, fiets je voorbij.
Allemaal aangename plekjes waar je op de terugweg even halt kunt houden.
Fiets verder langs de zee en klim iets omhoog tot het dorp Poljana met de vele groentetuintjes.
Het volgende dorp is Sutomišćica met het voetbalveld en de grote jachthaven ‘Olive Island Marine’.
Fiets langsheen de afsluiting van de jachthaven tot je in een klein bosje komt. Het pad gaat hier omhoog tussen de huizen.
Je komt op een onverharde weg tussen olijfbomen. Rechts van de weg zie je de zee en in de verte de stad Zadar. Neem hier ook even pauze om tot aan de zee te wandelen.
De baai van Lukoran is het volgende punt op de tocht. Hier kan je niet meer verder langs de zee.
We hebben nu ongeveer 6 km op de teller staan.
Langs de weg
In de baai van Lukoran neem je de weg opwaarts tussen de huizen. Een zware klim van ongeveer 500 meter. Doe het rustig aan en stap indien nodig van je fiets.
Nu ben je op de hoofdweg van Ugljan. Een 25 km lange weg die loopt tussen de 2 uiterste punten van het eiland, Kukljica en Muline.
Er rijden niet zoveel auto’s maar ze durven heel snel rijden. Blijf dus voorzichtig langs de rechterkant en fiets achter elkaar aan.
Van zodra je kan, na ongeveer 3 km, sla je rechts de weg af richting Čeprljanda, waar een oude olijfpers staat.
Hier kan je weer rustig verder fietsen langs de zee.
Onverharde weg
In Lukoran kan je er ook voor kiezen om via de onverharde weg naar boven te rijden en zo de hoofdweg te bereiken.
Op sommige delen van dit pad liggen grote keien en is het moeilijk om zonder mountainbike boven te komen. Hou er rekening mee dat je hier ook van je fiets moet afstappen.
Naar het klooster van Ugljan
Je komt in het dorp Ugljan met het klooster van Sint Hieronymus.
Een pauze heb je nu wel verdiend. Er zijn in de zomer enkele goede restaurantjes en pizzeria’s open.
Wij nemen meestal onze picknick mee en gaan aan de zonnige muur van het klooster zitten.
Bij mooi weer kan je even met de voeten in het ondiepe water van Mostir Beach.
Muline het eindpunt van het eiland, west
Nog even doorfietsen langs een kleine weg en je komt in Muline, het westelijk eindpunt van het eiland. Je hebt ongeveer 15 km op de teller staan.
Hier is een gezellig terras over het water met een aanlegsteiger voor plezierboten.
Fiets ook even tot aan het kleine verborgen strandje van Južna.
Ben je met een gewone fiets dan is dit je eindpunt! Hier kan je terug via dezelfde rustige weg of langs de snellere hoofdweg.
Kies je voor de hoofdweg, neem dan de weg die ook de autobus neemt.
De weg is helaas niet vlak, je moet een paar pittige hellingen overwinnen. Maar het lukt je zeker! Langs beide kanten heb je een prachtig uitzicht op de zee en de dorpen beneden.
Verder met de mountainbike
De meer sportievelingen met mountainbike kunnen in Muline verder fietsen langs zuidkant van het eiland.
Via een onverhard pad langs de zee kom je tot aan het psychiatrisch ziekenhuis (bolnica) in Kobiljak.
Aan het ziekenhuis volg je de weg naar boven. Van zodra je kan neem je rechts een onverharde weg. De bewegwijzering kan hier veel beter, dus neem zeker een fietskaart mee.
Nu begint het zware werk, echt mountainbiken, door een stukje ongerepte natuur.
Fiets zover mogelijk tot je ter hoogte van Preko komt.
Goed gedaan! Weet je nu nog dat Preko heel gezellige terrasjes heeft!
De fietstocht van Preko tot Muline en terug is ongeveer 30 km zijn.
Fietsen van Preko tot Kukljica
Langs de zee
Een tweede fietsroute is langs de linkerkant van het eiland. Het lukt met een gewone stadsfiets, maar een mountainbike is toch iets handiger want je komt in een bosje met onverharde wegen.
Neem bij het verlaten van de veerboot de linker weg, voorbij de supermarkt en het gebouw waar je tickets kan kopen.
Volg nu deze weg langs de zee tot je in het vissersdorp Kali komt. Hier kan je lekkere sardientjes eten, maar misschien is dit iets voor op de terugweg.
Het plaatselijke strand van Kali is Batalaža. Beter is het nog iets verder te fietsen tenzij je nu al aan verkoeling toe bent.
Door het bos
Ongeveer 2 km van Kali rijd je een eindje het bos in tot ineens het mooie pad langs de zee stopt. Neem hier de weg naar boven tot aan de grote hoofdweg.
Op de hoofdweg kan je na ongeveer 1 km terug naar beneden.
Hier vind je een verhard pad, dichtbij de zee. Je kan nu verder fietsen tot aan het volgende dorpje Kukljica. Voorzichtig rijden is hier wel de boodschap, want het padje is heel smal.
Kukljica het eindpunt van het eiland, zuidoost
Kukljica is een toeristische plek met een haven en veel restaurantjes.
Na een pauze kan je tot het uiterste punt van eiland Ugljan fietsen. Je komt aan het kanaal Ždrelac en de brug die de eilanden Ugljan en Pašman met elkaar verbindt.
Oké, nu komt een moeilijk stuk! 500 meter klimmen met een hellingsgraad van 12 %. Eenmaal boven mag je weer in snelle vaart naar beneden naar het strand Velika Sabuša.
Tijd voor pauze aan het zonnige strand of in de schaduw van de pijnbomen.
Terug naar Preko
We hebben het eindpunt bereikt wat betekent dat we nu terug naar Preko moeten.
Aan jou de keuze, langs de hoofdweg of toch nog even rustig fietsen langs hetzelfde zeeweggetje
Deze fietstocht van Preko naar Kukljica en terug is ongeveer 20 km.
Wandelen op het eiland Ugljan, 3 wandelingen
Op het eiland zijn meer dan 100 km wandel- en fietspaden. Alle wandelingen bespreken is natuurlijk niet mogelijk. Met een goede wandelkaart kan je zelf ook een mooi tochtje uitstippelen. Hier beschrijven we 3 wandelingen.
Wil je in de zomer rustig wandelen, blijf dan langs de noordoostkant. Zo kom je doorheen de verschillende dorpen.
Wandelen van Preko naar Lukoran
Bij het verlaten van de veerboot wandel je rechts, langs de kade van Preko. Wandel door de dorpjes Poljana en Sutomišćica, langs de vele groentetuintjes en olijfgaarden. Een wandeling van ongeveer 6 km brengt je naar de baai van Lukoran. Er zijn verschillende plekjes waar je kan zwemmen en zonnen.
Wandelen van Preko langs Kali tot Kukljica
Bij het verlaten van de veerboot ga je links langs het water naar het vissersdorpje Kali. Voorbij de vissershaven kom je aan het plaatselijke strand Batalaža.
Wandel verder door het bos tot aan de baai van Kostanj. Wie nog verder wil kan langs de zee naar het volgende dorpje Kukljica, dan heb je een afwisselende tocht gemaakt van ongeveer 10 km.
Met de bus kan je terug naar Preko.
Meer info over de belangrijkste plekken langs de wandelwegen vind je hierboven bij de beschrijving van de fietstochten.
Wandelen van Preko naar de top van de Sint Michaels vestiging
Dit is onze favoriete wandeling, een sportieve tocht van ongeveer 4 uren.
Soms zijn er goed begaanbare brede paden. Maar om tot op de top te komen moeten je af en toe klauteren over de rotsen. Goede wandelschoenen zijn dan ook noodzakelijk.
De wandelingen is niet altijd goed aangeduid. Bij een vorige wandeling had Anri een spuitbus mee om hier en daar wat extra stippen te zetten.
Deze tocht hebben we zelf al verschillende keren gemaakt en steeds zijn we verwonderd over de schoonheid en de rust van het eiland. We stappen graag mee als je gids dan mis je geen enkel bijzonder plekje.
Ik probeer hier kort onze wandeling te beschrijven, geniet vooral mee van de vele foto’s.
Vertrek in Preko
In Preko gaan we voorbij het benzinestation naar rechts langs de kade. We nemen het eerste kleine voetgangersstraatje links naar boven. Tussen de huizen door stappen we tot aan de grote weg.
Aan de overkant staat het infobord met de wandelroute. De wandeling kan beginnen!
Het eerste deel valt best mee aan, een mooi wandelpad langs de vele wijn- en olijfgaarden.
Verderop wordt het smaller en zoeken we een weg tussen het struikgewas.
Over de rotspartijen naar de top
Na een dik uur begint het moeilijkste stuk over de rotspartijen. Hoe hoger, hoe mooier de uitzichten.
Na twee uren klimmen hebben we het hoogste punt bereikt.
We zijn eerlijk, het is best een zware wandeling maar wauw wat een uitzicht! Een panorama van 360°.
Ook onze gasten geven toe dat het lastig en vermoeiend is maar zeker de moeite was. Dit hadden ze niet willen missen!
We zien hier ons eindpunt al liggen, het fort van Sv. Mihovil (Sint Michael). Nog een half uurtje stappen.
Het is tijd voor picknick, rond het fort zijn een paar mooie plekjes.
De terugweg
De terugweg loopt gedeeltelijk over asfalt. Dalen gaat het eerste stuk dan ook snel maar is niet zo leuk.
Aan het bordje van Muline slaan we even naar linksaf en nemen een verborgen wegje tussen het struikgewas. We hebben het bij toeval ontdekt, het staat niet op de kaart.
We komen uit aan een picknick tafel waar we onze laatste druppels water drinken en nog wat fruit eten. Hier zien we Preko en de haven al voor ons uit liggen.
Een half uur later zitten we op een gezellig terrasje op de kade in Preko. Vooraleer de ferryboot naar het vaste land vertrekt, hebben we daar nog net de tijd voor.
Foto’s van de wandeling van Preko naar Sv. Mihovil
Sv. Mihovil de top van Ugljan
Sv. Mihovil of de Sint Michaels bergt ligt op 265 meter hoogte boven de zeespiegel.
We lopen even rond in wat overblijft van een fort uit de dertiende eeuw gebouwd door de Venetianen. Zo jammer dat nu juist hier een mega lelijke antenne geplaatst is. Gelukkig zijn er plannen om deze antenne in 2019 op een andere locatie te bouwen.
Het uitzicht is er onbeschrijflijk mooi. Je kan rondkijken over het eiland, de zee, de omliggende eilanden, Zadar en het Velebit gebergte aan de overkant.
Sv. Mihovil is één van de trekpleisters op het eiland. ’s Avonds kan je hier genieten van een onvergetelijke zonsondergang in de zee. Helaas willen wij voor donker de boot terugnemen.
Eiland Ugljan, belangrijkste tips op een rij
Hoe kom je er?
Met de veerboot in Zadar Gaženica tot Preko, voor voetgangers, fietsers en auto’s.
Met de passagiersboot vanuit het stadscentrum van Zadar naar Preko, enkel voor voetgangers.
Boten varen van 5.00 u tot 23.00u
Meer info op de website van Jadrolinija
Wat is er te doen in de hoofdstad Preko?
Zonnen, zwemmen, kuieren langs de kade, lekker eten, genieten van terrasjes, varen…
In het centrum van Preko is een informatiecentrum. Interessant om daar eens binnen te stappen.
Rijden er bussen op het eiland?
Als je de veerboot verlaat staan de bussen al klaar. Ze brengen je naar alle uithoeken van het eiland.
Zo kan je met de bus naar het eindpunt Muline om er een dagje te genieten van het strand van Južna.
Zijn er restaurants op het eiland Ugljan?
De meeste restaurants zijn in Preko, maar ook in Ugljan en Kukljica zijn er goede lokale eethuizen en pizzeria’s. De gastronomie is gebaseerd of verse vis, zeevruchten en mosselen. Groenten gestoomd of gegrild worden als bijgerecht geserveerd. Olijfolie wordt rijkelijk gebruikt, volgens sommige de beste olie van Kroatië.
Kan men er iets bezoeken?
Elk dorpje heeft wel 1 of meer kerkjes. In Kukljica is een olijvenmuseum.
Er zijn verschillende galerijen en tentoonstellingen, in het infocentrum vertellen ze je daar graag meer over.
Wat is er te doen op het eiland Ugljan?
Er zijn zoveel fantastische dingen te doen tijdens je verblijf op het eiland. Het plaatselijk bureau van toerisme geeft hierbij de favoriete tips:
- Beleef een dag aan het strand. Met 46 stranden is Ugljan een paradijs voor zon-, zand- en zeeliefhebbers.
- Doe iets sportief! In de zomer zijn er veel watersport activiteiten voor de ganse familie, zoals duiken, kajakken en peddelsurfen. De lente en herfst zijn ideaal om te wandelen, bergen te beklimmen, te fietsen en mountainbiken.
- Huur een boot en vaar of zeil rond het eiland.
- Maak een excursie; een boottocht naar de Kornati eilanden of het zoutmeer op eiland Dugi Otok
- Geniet van een prachtige zonsondergang. Neem een fles wijn en picknick mee en ga naar de top van het eiland, het fort van Sv. Mihovil. De ondergaande zon in de Adriatische zee is onvergetelijk!
Zijn er wandel- en fietskaarten?
Kaarten met de wandel- en fietsroutes kan men bekomen in het infocentrum in Preko.
Pdf van de toeristische map kan je hier downloaden:
Wat neem je mee?
Een goede toeristische map is wel belangrijk om je weg te vinden op het eiland.
Wil je een dagje stappen in het ongerepte binnenland, neem dan zeker voldoende water mee.
Zijn er winkels? Banken?
De meeste winkels en supermarkten zijn in de hoofdstad Preko. In elk dorpje is wel een kleine buurtwinkel.
Een dagje shoppen op het eiland is helaas geen goed idee. Behalve de vele souvenirwinkels vind je hier geen mooie winkels zoals in de stad Zadar.
Als je van de boot stapt zie je een bank en verschillende bankautomaten.
Kan men overnachten op het eiland Ugljan?
Er zijn verschillende mogelijkheden om langer dan een dag op het eiland te blijven, van kleine appartementen, grotere vakantiehuizen tot luxe villa’s.
Spreekt men ook Engels?
Op het eiland wordt in de restaurants en op de meeste toeristische plaatsen vloeiend Engels of Duits gesproken.
Zijn er stranden op het eiland Ugljan?
De kustlijn is ongeveer 70 km.
Er zijn stranden met alle faciliteiten voor een gezellige familiedag.
Meest bekende en drukste strand is Jaz beach in Preko.
Het strand draagt de blauwe vlag, symbool voor helder water.
Wil je rustig zwemmen en zonnebaden ga dan op zoek naar de vele verborgen baaien zoals
- Mostir in Ugljan
- Batalaža in Kali
- Južna in Muline
- Velika Sabuša in Kukljica
Tot slot
Je zal zeker genieten van je verblijf op het eiland Ugljan met de vele kleine, gezellige dorpen en vissershaventjes, de olijfgaarden, de rotspartijen en de mooie baaien.
Het is een heel rustig eiland, een aangename afwisseling met de soms drukke stad Zadar.
Wil je een unieke wandeling maken op het eiland, dan zijn we graag je gids. We kennen de streek en laten je de mooiste plekjes zien.
Web links
All about Ugljan Toerisme Preko Toerisme Kukljica Toerisme Kali Veerboten
Nog meer wandeltips voor Zadar en omgeving
Foto credits: eigen archief, foto’s van en met toestemming van gasten
